Άγχος και προβλήματα διάθεσης
Γενικευμένο Άγχος: Όταν το άτομο βιώνει έντονο άγχος, βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση εγρήγορσης και δεν μπορεί να ελέγξει την ανησυχία του σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινότητας του, τότε ενδεχομένως να παρουσιάζει γενικευμένο άγχος. Δυο από τα μοτίβα σκέψης που χαρακτηρίζουν τα άτομα αυτά είναι η καταστροφοποίηση, η τάση δηλαδή να πηγαίνει το μυαλό τους απευθείας στο πιο καταστροφικό σενάριο απέναντι σε μια δυσκολία, και ο μηρυκασμός, κατά τον οποίο αναμασούν διαρκώς τις ίδιες ανησυχίες χωρίς να μπορούν να βρουν κάποια λύση.
Κρίσεις Πανικού: Η κρίση πανικού ξεκινά συνήθως όταν το άτομο εντοπίζει ένα ανησυχητικό σωματικό σύμπτωμα (που συχνά οφείλεται σε άγχος). Στη συνέχεια, δίνει στο σύμπτωμα μια απειλητική ερμηνεία, όπως, λόγου χάρη, ότι παθαίνει κάτι επείγον στην υγεία του ή ότι χάνει τον έλεγχο του μυαλού του. Η ερμηνεία αυτή εκλαμβάνεται ως κατάσταση συναγερμού από τον εγκέφαλο, ο οποίος ενεργοποιεί το σύστημα του άγχους και το άτομο κατακλύζεται εκείνη τη στιγμή από διάφορα συμπτώματα φόβου, όπως εφίδρωση, τρέμουλο, δύσπνοια και ταχυκαρδία. Με τη σειρά τους, τα συμπτώματα αυτά εκλαμβάνονται ως αποδείξεις από το άτομο, ότι όντως του συμβαίνει κάτι σοβαρό και μέσω φαύλων κύκλων εντείνεται το διάστημα του φόβου. Όλη η παραπάνω διαδικασία εκδηλώνεται μέσα σε λίγα λεπτά και βιώνεται ως μια εξαιρετικά τρομακτική και ψυχολογικά εξουθενωτική εμπειρία.
Αγοραφοβία: Χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο ή άγχος του ατόμου για δύο ή περισσότερες από τις παρακάτω καταστάσεις: να χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς, να βρίσκεται σε ανοικτούς χώρους, να βρίσκεται σε κλειστούς χώρους, να στέκεται στην ουρά ή μέσα σε πλήθος, να είναι μόνος έξω από το σπίτι. Το άτομο φοβάται ή αποφεύγει αυτές τις καταστάσεις, γιατί ανησυχεί ότι η διαφυγή από αυτές μπορεί να είναι δύσκολη ή ότι μπορεί να μην υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια σε περίπτωση που εμφανίσει κάποιο ανησυχητικό σύμπτωμα. Συχνά η αγοραφοβία εκδηλώνεται σε άτομα που έχουν περάσει από σοβαρές κρίσεις πανικού.
Κοινωνικό Άγχος: Χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο ή άγχος σε κοινωνικές καταστάσεις, όπου το άτομο εκτίθεται σε πιθανή κριτική από τους άλλους. Το άτομο συνήθως φοβάται ότι θα ενεργήσει με τέτοιους τρόπους ή θα δείξει συμπτώματα άγχους που θα προκαλέσουν την αρνητική αξιολόγηση από τους άλλους, όπως ότι θα γίνει ρεζίλι.
Φοβίες: Χαρακτηρίζονται από έντονο φόβο ή άγχος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση και οδηγούν σε συμπεριφορές αποφυγής. Ο μηχανισμός της φοβίας έχει μια εξελικτική βάση. Κατά την εξέλιξη του είδους μας, ορισμένες καταστάσεις που είχαν κατοχυρωθεί ως απειλητικές συνδέθηκαν με την αντίδραση που οδηγεί σε μάχη, φυγή ή πάγωμα. Έτσι, αρκετοί άνθρωποι έχουν την βιολογική προδιάθεση να βιώνουν έντονο φόβο για καταστάσεις που ήταν απειλητικές στο εξελικτικό μας παρελθόν. Συνήθως, όμως, για να εδραιωθεί μια φοβία εμπλέκεται και ο μηχανισμός της μάθησης, κατά τον οποίο το άτομο «μαθαίνει» να αποφεύγει μια κατάσταση που του είχε προκαλέσει έντονο φόβο στο παρελθόν και μέσω της αποφυγής τελικά διαιωνίζεται ακόμα περισσότερο η φοβία.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: Χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδεοληψιών (εμμονών) ή καταναγκασμών ή και των δύο. Οι ιδεοληψίες αναφέρονται σε επανειλημμένες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες, οι οποίες βιώνονται ως παρείσακτες και προκαλούν έντονο άγχος ή ενόχληση. Το άτομο προσπαθεί να τις αγνοεί ή να τις καταστέλλει ή να τις εξουδετερώνει με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη, εκτελώντας έναν καταναναγκασμό. Οι καταναγκασμοί αναφέρονται σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) ή νοερές πράξεις (π.χ. προσευχές, μετρήσεις, σιωπηρές επαναλήψεις λέξεων), τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει ως απάντηση σε μία ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν αυστηρά.
Άγχος Υγείας: Το άγχος υγείας αποτελεί μια ευρεία έννοια που αναφέρεται σε καταστάσεις όπου το άτομο αγχώνεται υπερβολικά για θέματα υγείας και μπορεί να εμφανίζει ψυχοσωματικά συμπτώματα. Παρακάτω περιγράφονται δυο διαταραχές που σχετίζονται με το παθολογικό άγχος για την υγεία. Η Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός ή περισσοτέρων σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία προκαλούν σημαντική ενόχληση και οδηγούν σε υπερβολικές σκέψεις, συναισθήματα ή συμπεριφορές γύρω από τα συμπτώματα αυτά ή την υγεία γενικότερα. Η Διαταραχή Άγχους Ασθένειας αναφέρεται σε μια έντονη ενασχόληση του ατόμου με την ιδέα ότι έχει ή ότι αποκτά μια σοβαρή ασθένεια και μπορεί είτε να ελέγχει συνέχεια το σώμα του για σημάδια της ασθένειας και να επισκέπτεται συχνά γιατρούς ή αντιθέτως να αποφεύγει τις επισκέψεις σε γιατρούς.
Κατάθλιψη: Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν από κατάθλιψη, ήπιας ή πιο βαριάς μορφής, που μπορεί να οφείλεται σε γενετική προδιάθεση ή να είναι αντίδραση σε σοβαρά γεγονότα ζωής. Στην καταθλιπτική κατάσταση έχουμε συνήθως ένα συνδιασμό ενδογενών (βλέπουμε τον εαυτό μας, τον κόσμο και το μέλλον με αρνητικό τρόπο) και εξωγενών προβλημάτων (ανησυχία για οικονομικά θέματα, δυσκολίες στις σχέσεις μας κ.λπ.). Οι άνθρωποι με κατάθλιψη γνωρίζουν την απόλυτη δυστυχία, κάνουν «μαύρες σκέψεις», βιώνουν την αδράνεια που τους εμποδίζει να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της ζωής τους. Πολλοί υποφέρουν σιωπηλά και κρατούν κρυφά τα προβλήματά τους για πολλά χρόνια, νοιώθοντας υπερβολική ντροπή και ενοχή. Στον φαύλο κύκλο της κατάθλιψης οι σκέψεις γίνονται ολοένα και πιο καταστροφικές συμπαρασύροντας τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τη συμπεριφορά. Παραδείγματος χάριν, όταν κάποιος λόγω καταθλιπτικής διάθεσης δεν έχει την όρεξη ή την ενέργεια να εμπλακεί σε ευχάριστες ή παραγωγικές δραστηριότητες, αρχίζει να κατηγορεί τον εαυτό του και να αισθάνεται στάσιμος, ενισχύοντας έτσι ακόμα περισσότερο το αίσθημα της κατάθλιψης.
Δυσθυμία: Αναφέρεται σε μια περίοδο τουλάχιστον 2 ετών, όπου το άτομο εμφανίζει καταθλιπτική διάθεση (στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, τις περισσότερες μέρες), η οποία συνοδεύεται από δύο (ή περισσότερα) από τα παρακάτω: μειωμένη όρεξη ή υπερφαγία, αϋπνία ή υπερυπνία, χαμηλή ενεργητικότητα ή κόπωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, πτωχή συγκέντρωση ή αναποφασιστικότητα, αισθήματα απελπισίας.
